معرفی شیرین بیان
شیرین‌بیان (Glycyrrhiza glabra)، که به فارسی مَهْك گفته می‌شود، گیاهی خودرو از تیرهٔ سبزی‌آساها، بومی جنوب اروپا، شمال آفریقا و نواحی معتدل آسیا ست. در اکثر نقاط ایران خصوصاً در شهرستان خاتم مروست و نواحی شرقی و شمال شرقی و همچنین آذربایجان و شهرستان اقليد به فراوانی می‌روید. برگهای آن مرکب است و از ۴ تا ۷ زوج برگ به اضافهٔ یک برگچهٔ انتهایی تشکیل یافته‌است که به سبب ترشح شیره، چسبنده‌اند. گلهایش مایل به آبی و میوه‌اش شامل ۵ تا ۶ دانهٔ مایل به قهوه‌ای است. ریشه و ساقهٔ زیرزمینی آن مصرف دارویی دارد. ریشه‌ها و ریزومهای این گیاه دارای پوستی قهوه‌ای‌رنگ یا سیاه و مغز زردرنگ است.
مشخصات
شیرین‌بیان از زمرهٔ گیاهان بنشنی و بومی جنوب اروپا و قسمتهایی از آسیاست. این گیاه از رستنیهای علفی چندساله‌است. ارتفاع این گیاه تا یک متر و در نواحی معتدل تا دو متر می‌رسد. طول برگهای باریک آن از ۷ تا ۱۵ سانتیمتر است و شامل ۹ تا ۱۷ برگچه‌است. برگچه‌ها بیضوی بوده، کناره آنها صاف است. گلهای این گیاه به رنگهای ارغوانی، زرد یا بنفش یا آبی مایل به سفید است و به صورت مجتمع در انتهای ساقه‌های گل‌دهنده مشاهده می‌شود. زمان ظهور گلها اوایل تابستان است. میوهٔ این گیاه، غلافی و مستطیل شکل به طول ۲ تا ۳ سانتیمتر است و معمولاً هر میوه دارای ۳ تا ۶ عدد دانهٔ لوبیاشکل است.
شیرین بیان انواع مختلف دارد:
- گونه اسپانیایی «G. typical» که میوه آن صاف و بدون کرک است و ریزومهای قهوه‌ای به قطر ۶ تا ۱۸ میلیمتر دارد.
- گونه روسی «G. glandulifera» که برگهای آن چسبناک است و ریشه‌های متعدد به ضخامت ۵ سامتیمتر دارد. پوست ریشه آن فلس‌دار و قهوه‌ای رنگ است و شیرینی ملایم دارد.
- گونه ترکی «G. pallida» که ضخامت ریشه آن حدود ۸ سانتیمتر است.
- گونه ایرانی «G. violacca» که ریشه‌های آن نیز نسبتاً ضخیم است.
تاریخچه
بابلیان در حدود ۴۰۰۰ سال پیش شیرین بیان را به عنوان تقویت کننده بدن می‌شناخته‌اند. همچنین مصریان عهد باستان از ریشه آن عصاره تهیه می‌کرده‌اند؛ چنانکه در سال ۱۹۲۳ میلادی از مقبره توتانخامون ریشهٔ این گیاه یافت شد. پزشکان مصر قدیم عصاره شیرین بیان را جهت کاستن از تلخی داروهای تلخ‌مزه و معالجه امراض کبد و دستگاه گوارش به کار می‌برده‌اند.
ترکیبات شیمیایی
عصاره ریشه شیرین بیان دارای مقادیری گلوکز، ساکارز، آسپاراژین، مواد آلبومیدی، رزین و اسانس است و در پزشکی، داروسازی و صنایع غذایی و بهداشتی مصارف متعدد دارد.